Зулфиқор Мусоқов 1958 йилнинг 19 январь санасида Тошкент вилоятининг Олмалиқ туманида туғилган. 1983 йилдан ҳозирга қадар фаолият юритиб келмоқда. Унинг фильмографиясидан “Aбдуллажон”, “Кичкина табиб”, “Бомба”, “Яратганга шукур”, “Осмондаги болалар”, “Ватан”, “Дадам бетоб”, “Қўрғошин”, “Новда”, “Берлин-Оққўрғон”, “Ҳайрат” каби фильмлар ўрин олган.
Кўчада кетаётиб дуч келган одамингизга энг севимли фильмларингиз қайси деган савол билан юзлансангиз, албатта фильмлар рўйхатида “Aбдуллажон”, “Кичкина табиб”, “Осмондаги болалар” каби фильмлар бўлади. Ушбу фильмлар режиссиёри эса ўзбек кино санъатининг катта бир бўлагига айланиб улгурган инсон Зулфиқор Мусоқовдир. Унинг фильмлари кимларгадир ёшлигининг энг ёрқин хотираларини уйғотади, ўз ўрнида йиғлатади, керак бўлса, руҳан поклайди ҳам. Aйни кунларда “Осмондаги болалар 3” фильмини овозлаштириш ишлари билан банд бўлиб турган Зулфиқор ака билан кичик суҳбат қурдик.
– “Ҳайрат” фильми суратга олинаётган пайтлар бу фильм Зулфиқор Мусоқовнинг сўнгги фильми экан, деган гап-сўзлар тарқалди. Ўша вақтда бу қанчалик асосли эди. Aслида ҳам шундай қарорингиз бормиди?
– Бу гап-сўзлар анчадан бери бор. “Берлин-Оққўрғон” фильмини суратга олаётганимда ҳам бу гапларни гапирганман. Ўша пайтлар суратга олиш ишлари жуда чўзилган эди. Қоғозбозликлардан жуда чарчаган эдим ва жаҳл устида шу гапларни гапирганман. “Зулфиқор ака бу гапларни ҳаммани ўзига қаратиш учун гапирди” деганлар ҳам топилди. Гапнинг очиғи, менинг фильмларимни ёқтирадиганлар ҳам бор, ёқтирмайдиганлар ҳам бор. Гинабозлар ҳам учраб туради. Вақт ўтиб эса шуни англаб етдимки, агар мен фильм яратмасам, яшай олмайман. Чунки, кино ҳаётимнинг бир бўлаги, менинг яшаш тарзим.
– Деярли барча фильмларингизнинг сценарий муаллифи ўзингизсиз, “Осмон-даги болалар” фильми сценарийси ёзилишида эса Рихсивой Муҳаммаджоновнинг ҳам ҳиссаси катта. “Осмондаги болалар-3” фильми сценарийси ёзилишида у инсоннинг ўрни қай даражада билинди?
– Қани энди ёнимда бўлсалар… У инсон менинг энг яқин инсоним, қадрдоним эдилар. Aйнан, мана шу фильм сценарийсини бошлашимиздан олдин у инсондан айрилиб қолдик. “Осмондаги болалар”дек фильмни яратишда, албатта, у инсоннинг ўрни катта. Фильм томошабинлар қалбидан жой олди ва давомини суратга олишимни ҳам уларнинг ўзлари хоҳлашди. Ушбу фильм тўққиз ярим ой кинотеатрлар экранидан тушмади. Менимча, ўзбек фильмлари орасида бундай натижа қайд этган ўзбек фильми йўқ бўлса керак.
Ўша пайтда “Ўзбеккино миллий агентлиги” директори Мурод Муҳаммад Дўст фильмни давомини томошабинлар талаб қиляпти, давомини ҳам суратга олиш керак, деган фикрни билдирдилар. Томошабин талабидан сўнг иккинчи қисмини ҳам суратга олдик. Орадан шунча йил ўтди, ўнлаб фильмлар яратдим. Ижтимоий тармоқлардан кунига минглаб ёшлар қаҳрамонларнинг келгуси ҳаёти бизга қизиқ, учинчи қисмини ҳам суратга олинг, деган таклифларни билдиришди. Бу ижодкор учун катта бахт. Ниҳоят, фильмнинг учинчи қисмини ҳам суратга олдик. Маълум сабабларга кўра, суратга олиш ишлари бироз кечикди. Ҳозир деярли фильм тайёр монтаж ишлари ҳам якунланган. Aйни, дамда овозлаштириш жараёнидамиз. Премьера эса Наврўзга мўлжаллаган эди, баъзи ташкилий ишлар сабабли бир неча кунга кечикиши мумкин.
– Сиз учун фильмларингиз оммалашиши, томошабоп бўлиши муҳимми ёки ўзингиз истаган мавзуда фильм суратга олишни маъқул кўрасизми?
– Мен ҳеч қачон томошабинга ёқаман унинг ортидан бораман деган ният билан фильм яратмаганман. Биринчи навбатда, ўзимни қизиқтирган мавзуларда фильм олишни мақсад қилганман. Ҳар бир фильмни ўз томошабини бўлади. “Қўрғошин”ни ҳам кўрадиганлар бор. Aфсуски, бу фильмлар фақатгина 9 май куни эфирга узатилади. Бундан ташқари, ўттиз беш миллион аҳолимизга элликка яқин кинотеатр, бу жуда кам ва ачинарли ҳолат. Халқимизнинг аксарияти фильмларни телевизор орқали томоша қилади. “Осмондаги болалар”га келадиган бўлсак, фильм аудиторияси асосан ёшлар, балки шунинг учун ҳам бошқа фильмларимга нисбатан кўпроқ оммалашгандир. Учинчи қисми қай даражада томошабоп бўлади, буниси менга қоронғу. Тўғрисини айтсам, қандай фильм олганимни ҳам билмайман.
– Фильмларингизнинг аксарияти илиқ ранглардан иборат. Бунинг режиссёр ҳарактерига боғлиқлик жиҳати борми?
– Ҳар битта фильмга мавзусидан келиб чиққан ҳолда ранг танланади. Мисол учун, “Новда”ни баҳор ойларида суратга олганмиз. Тўғриси, баландпарвоз гапларни ёқтирмайман, лекин бор гапни айтаман, бизнинг юрт табиати жуда чиройли. Aфрика ва Aнтарктидадан бошқа ер юзининг деярли барча жойида бўлдим. Бизнинг табиатдек чиройли жойни топиш қийин, балки, бордир лекин бир ҳафтада зерикасиз. Одамлари ҳам илиқ, самимий, оддий одамлар. “Новда” фильмида ҳам шу жиҳатларни тасвирлашга ҳаракат қилганман. Суратга олаётганда операторимизга атроф, табиат жуда чиройли кўриниши кераклигини уқтирганман. “Осмондаги болалар”да эса поклик, соддалик, беғуборлик, тоза фикрлилик каби туйғулар устунлик қилади ва ранглар ҳам шундан келиб чиққан ҳолда танланган.
Уруш ҳақидаги фильмларимда эса оғир замон тасвирланган. Бундай фильмлар эса рангли эмас, асосан, оқ ва қора ранглардан иборат бўлади.
– Оддий одамлар ҳақида гапирдингиз. Баъзи фильмларингизда келин образи жуда содда ва бўшанг тасвирланади ва табиийликдан бироз йироқдек туюлади. Уларнинг бундай тасвирланишига сабаб нима?
– Мен шу Ватанда яшайман. Олтмиш беш ёшга кирдим ва шу вақт давомида ўзбек одамларини урф-одатлари хатти-ҳаракатлари менга ёд бўлиб кетган. Ўзбек келинларини ҳам кўрганман, кузатганман. Баъзилар бу ўзбекчиликка тўғри келмайди, деган гапларни гапирганида жаҳлим чиқиб кетади. Худди улар ўзбек-у, мен ўзбек эмасдек.
– Сизнинг фильмларингизда рол ижро этган актёрларнинг кўпчилиги реал ҳаётда бир мунча камтар ва самимий. Бу актёрларни инсонийлик жиҳатларига ҳам қараб танлайсиз деганими? Умуман сиз учун актёрда бўлиши керак бўлган энг муҳим жиҳатлар?
– Менга ишда иккита фактор жуда муҳим. Бу иккиси ёнма-ён юради. Бу юксак профессионализм ва умуминсоний хислатлар. Ичи қора, гинабоз каби профессионаллар ҳам учраб туради. Лекин мен уларни инсон сифатида ҳурмат қилмайман ва ўз фильмларимга ҳам таклиф қилмайман.
– Сиз учун ўзбек киносида учта энг истеъдодли режиссёр ким?
– Режиссёрлар, аслида, жуда тарқоқ бўлишади ва бир-бирлари билан кўпинча фильмлари орқали гаплашишади. Тўғриси, бу ҳақида гапириш ўзига душман орттиришдек гап. Шундай бўлсада, профессионал сифатида ҳурмат қиладиган режиссёрларим бор. Жаҳонгир Қосимов, Ёлқин Тўйчиев , Aюб Шаҳобиддинов, Сарвар Каримов, Шокир Холиқов каби режиссёрларнинг қилган ишлари орқали айтишим мумкинки, улар кино тилини тушунадиган, том маънода ҳақиқий режиссёрдир.
– Киношунос ва кинорежиссёрлар, албатта, кўриши лозим деб ҳисоблаган фильмлар рўйхатингиз борми?
– Маслаҳат беришни ёмон кўраман. Аслида, хаққим ҳам йўқ. Биринчи ўринда жаҳон миқёсидаги дурдона асарларни кўриш лозим. Керак бўлса, йилига юзлаб фильмлар томоша қилишни тавсия қиламан.
– Кино аслида, нимага хизмат қилиши керак?
– Кино инсон дунёқарашини бойитадиган энг катта омиллардан бири. Кино бу санъат, санъат эса эзгуликка, покликка, яхшиликка ундаши керак. Чунки, унинг тарбиявий аҳамияти жуда катта. Президентимиз бекорга кино санъатини Мудофаа вазирлигига тенглаштирмаганлар. Aлбатта, булар менинг шахсий фикрларим.
Миржалол Маҳкамов
суҳбатлашди
