Республикамизда 2022 йилда 2,4 млн. нафар хавф гуруҳига мансуб аҳоли: шу жумладан 517587 нафар мактаб ўқитувчи-ходими ва 125284 нафар мактабгача тарбия муассасалари ишчи-ходими, 425106 нафар тиббиёт ходими, 1151702 нафар мактабгача тарбия ташкилотлари тарбияланувчиси 40 минг нафардан кўпроқ “Мурувват”, “Саховат” ва “Меҳрибонлик” уйлари ишчи-ходим ва яшовчилари мавсумий гриппга қарши вакцина билан эмланди.
Грипп асосан ҳаво томчи йўли билан юқади ва иммунитети паст, сурункали касалликлар билан хасталанганлар, кекса ёшдагилар, ҳомиладор аёллар ва болаларда оғирроқ кечиши кузатилади. Агар унинг илк аломатлари сезилган заҳоти шифокорга мурожаат қилиниб, ўз вақтида муолажа олинса, оғир асоратларнинг олди олинади.
Грипп билан хасталанганда ўз вақтида даволанмаслик ёки касалликни оёқда ўтказиш оғир оқибатларга олиб келиши мумкинми? Бу ва бошқа саволлар билан Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги хизмати масъул ходими Рафаэл Иброҳимовга юзландик.
– Совуқ кунларда хавфли вируслардан (ЎРВИ) қандай сақланиш чоралари кўрилиши керак?
– Маълумки, куз-қиш мавсуми грипп ва ўткир респиратор касалликлар авж оладиган пайт ҳисобланиб, бу даврда касалликни юқтириб олиш эҳтимоли янада ортади. Грипп ва ўткир респиратор касалликларнинг хавф гуруҳига 6 ёшгача бўлган болалар ва 65 ёшдан ошган кексалар ҳамда ҳомиладор аёллар киради. Ушбу касалликлар асосан бурун, томоқ, бронхлар ва айрим ҳолларда ўпкани зарарловчи юқумли касаллик ҳисобланади. ЎРВИ мавсумида оммавий тадбирларга, айниқса ёпиқ жойларда қатнашишни чеклаш, беморлар билан жуда яқин алоқа қилмаслик ва имкон қадар тез-тез қўл ювиш тавсия этилади.
Касал бўлганлар ҳам худди шундай қоидаларга амал қилишлари керак: касаллик таътилини олиш, жамоат транспортидан имкон қадар камроқ фойдаланишга ҳаракат қилиш, оммавий тадбирларга бормаслик, албатта ниқоб тақиш.
Шунингдек, уй ва иш жойини тоза сақлаш тавсия этилиб, айниқса клавиатура, телефон, эшик тутқичлари ва болалар ўйинчоқларининг сиртларини вақти-вақти билан тозалаб артиш керак.
– Грипп билан касалланганда қандай маҳсулотлар истеъмол қилиш мақсадга мувофиқ?
– Патологик жараённинг ривожланишининг ҳар бир босқичида овқатланиш ўзига хос хусусиятларга эга. Тана биринчи марта касалланганда, инфекцияга қарши курашда иммунитет тизимини қўллаб-қувватлаш учун озуқа моддаларига муҳтож. Сиз диетангизни янада хилма-хил қилишингиз керак. Бизнинг иммунитетимиз оқсил табиатига эга бўлганлиги сабабли, ҳар куни рационда гўшт, балиқ, сут маҳсулотлари, тухум, дуккаклилар, ёнғоқлар, тўлиқ доналар мавжудлигига ишонч ҳосил қилиш керак. Балиқни ҳафтасига 2-3 марта диетага киритиш керак. Сабаби, балиқ нафақат юқори сифатли оқсил, микроэлемент ва витаминлар, балки яллиғланишга қарши таъсирга эга бўлган муҳим Омега-3 ёғ кислоталарининг манбаи ҳамдир.
Ўсимлик мойлари ҳам кўп тўйинмаган ёғли кислоталарнинг манбалари ҳисобланади. Сабзавотлар, мевалар, резаворлар, уруғлар танани толалар, витаминлар, минераллар, микроэлементлар билан таъминлайди ва нормал ичак микрофлорасининг ишлаши учун қулай шароитлар яратади. Бу иммунитетни шакллантириш учун зарурдир.
Касалликнинг янада ривожланиши билан овқатланиш токсинларни олиб ташлашга, тананинг инфекцияга чидамлилигини оширишга қаратилган бўлиши керак. Ўткир даврда асосий талаблардан бири озиқ-овқатнинг осон ҳазм бўлишидир. Бу танани иш билан ортиқча юкламасликка имкон беради, унинг кучлари касаллик билан курашишга қаратилган. Бунга тез-тез фракциёнел овқатланиш, буғланган, печда ва бошқа юмшоқ усуллар орқали эришиш мумкин, бу фойдали хусусиятларни максимал даражада сақлаб қолиш ва озиқ-овқатнинг биологик мавжудлигини оширади.
Суюқлик ичиш тартибига алоҳида эътибор бериш керак. Ичимлик суви, шарбатлар, мевали ичимликлар, ялпиз, жўка, асал қўшилган чойларни етарли миқдорда истеъмол қилиб, газланган, жуда совуқ ёки жуда иссиқ ичимликлардан сақланиш лозим.
– Шу ўринда, иммунитетни кўтариш учун нималарни тавсия этган бўлардингиз?
– Агар сиз танангиз билан жиддий муаммоларга дуч келмасангиз, лекин вақти-вақти билан грипп ёки ЎРВИ билан касалланиб турсангиз, унда сиз иммунитетингизни мустаҳкамлашингиз шарт эмас – унга зулм қилмаслик кифоя. Бошқача қилиб айтадиган бўлсак, танани биологик фаол қўшимчалар ёки олдини олиш учун дори-дармонларни таклиф қилиш орқали даволаш эмас, балки уни эҳтиёткорлик билан даволаш ва ўзини ҳимоя қилишга халақит бермаслик керак. Соғлик учун энг оддий тавсия узоқ вақтдан бери маълум: яхши уйқу, етарли миқдорда сув истеъмол қилиш, ўртача жисмоний фаолият, унинг ҳар қандай намоён бўлишида стресснинг йўқлиги, шунингдек, турли хил ва сифатли овқатланиш муҳим ҳисобланади.
– Коронавирус пандемияси даврида касалликдан ҳимояланиш учун тиббий ниқоб тақиш тавсия этилгани барчага маълум. Айтингчи юқумли касалликларнинг олдини олишда беморларга тиббиёт ниқобларини тақиш тавсия этиладими?
– Ниқоб тақиш инфекцияни камайтириш ва ҳаётни сақлаб қолишнинг асосий чораларидан биридир.
Ниқоблар, турига қараб, соғлом одамларни ҳимоя қилиш ёки кейинги юқишнинг олдини олиш учун ишлатиши мумкин.
Жамоат жойларида ниқоб тақишга одатланиш муҳим. Маскаларнинг самарадорлигини ошириш учун уларни тўғри ишлатиш, сақлаш, қайта ишлаш ва йўқ қилиш керак.
Ниқоб кийишнинг асосий қоидалари қуйидагича:
· Агар сиз ниқобни кийсангиз ёки ечиб қўйсангиз ёки унга тегсангиз, қўлларингизни ювинг.
· Бурун ва оғизингизни тўлиқ қоплайдиган ниқоб тақинг.
· Ниқобни олиб ташлаганингиздан сўнг, уни тоза пластик қопга солинг, мато ниқобларини ҳар куни ювиш, тиббий ниқобларни эса маиший чиқиндилар билан бирга утилизация қилиш керак.
– Гриппнинг олдини олишда эмлашнинг аҳамиятига тўхталиб ўтсангиз.
– Биламизки, гриппга қарши энг самарали профилактик чоралардан бири эмлашдир.
Гриппга қарши эмлаш гриппнинг олдини олиш ва жиддий асоратлар ва ҳатто ўлим хавфини камайтириш учун энг яхши воситадир.
Мавсумий гриппга қарши эмлаш 50 йилдан ортиқ вақт давомида ишлатилган. Вакцинани миллионлаб одамлар қабул қилади ва унинг хавфсизлиги исботланган.
Ҳомиладор аёллар учун ҳомиладорлик давридан қатъи назар, эмлаш айниқса муҳимдир.
6 ойликдан 5 ёшгача бўлган болалар, қариялар, сурункали касалликларга чалинадиганлар ва тиббиёт ходимлари учун ҳам гриппга қарши эмлаш талаб этилади.
Шуни эсда тутиш керакки, эмлаш натижасида эмланган шахс грипп билан касалланмайди. Ноқулайлик ёки эмлашдан кейин тана ҳароратининг бироз кўтарилиши бутунлай нормал ҳолатдир ва одатда 1-2 кун ичида ўтиб кетади.
Гриппга қарши иммунитет эмлашдан тахминан 14 кун ўтгач шаклланади ва мавсум давомида вирусдан ҳимоя қилади.
Ҳар қандай хасталик инсон саломатлиги ва турмуш фаровонлигига жиддий путур етказади. Шу боис, соғлигимизга бўлган масъулиятни чуқур ҳис қилган ҳолда, мавсумий касалликлардан эҳтиёт бўлайлик. Унутманг, касалликни даволагандан кўра, олдини олган афзал.
Зиёда РАСУЛОВА
тайёрлади
